Me perfundimin e reformes territoriale dhe formimin e bashkive e reja, u krijuan kushte te reja per menyren e menaxhimit te fondeve publike, administrimin e territorit dhe sherbimet ndaj komunitetit, te cilat nuk u shoqeruan me ngritjen e strukturave teknike perkatese, per t’ju pergjigjur sfidave te reja. Faji kryesor eshte I menyres si u konceptua reforma territoriale, e cila u perqendrua ne “hartat e territorit te tyre” dhe ne shkurtimin e numrit te “keshilltareve te komunave dhe shoferave”. Mungesa e analizave dhe studimeve te thelluara, ne vazhdimesi, nga hartuesit e reformes, ndikoi negativisht ne krijimin e nje baze te mire te dhenash, te cilat do te ndihmonin administraten e re, te formonte vizionet dhe  konceptet e reja, per ndertimin e strukturave drejtuese e menazhuese te bashkise se madhe. Veshtiresite jane shtuar edhe per arsyet e meposhteme:

• Siperfaqja e territorit, ne administrim, eshte zmadhuar disa here, kurse popullsia po zvogelohet, sidomos ne zonat rurale, per mungese sherbimi e punesimi nga pushteti lokal.
• Niveli i trasheguar I administrimit, ne ish komuna dhe ish bashki, ka qene shume e i ulet dhe pervoja pozitive pothuajse nuk ekzistonte.
• Niveli I sotem I administrimit dhe sherbimit, ne zonat rurale te bashkive, eshte akoma me I dobet se para reformes.Ne disa zona rurale eshte akoma me keq, nuk ekziston. Shkrirja e komunave ne njesi administrative rezultoi pa asnje vlere. Sherbeu vetem per nostalgji te sistemit te meparshem dhe per efektivitet sherbimi, ne kohe te fushatave elektorale.
• Problemet, te cilat do te duhet te zgjidhen, do te jene te shumellojshme dhe komplekse. Zvarritja e tyre do te shkaktoje pasoja te renda dhe te pakorigjueshme ne zhvillimin e territorit dhe ekonomise.
• Evidentimi dhe organizimi i bazes se te dhenave, do te jete nje sfide e madhe. Mungon pervoja dhe ekspertet, prandaj nuk eshte nisur akoma.
• Bashkerendimi i politikave te planifikimit vendor me ate qendror, do te jete i veshtire sepse, shumica prej ketyre pushteteve nuk I ka kompletuar keto struktura. Disa struktura, te karakterit te sherbimit te shpejte,sot per sot, veprojne secila “per hesap te vet”.
• Koordinimi me donatoret, investitoret private, ne keto kushte sherbimi, eshte I pamundur ose nuk do te jape asnje nga rezultatet e deshiruara.
• Strukturave teknike te bashkise, do te kerkojne kohe te formohen dhe specializohen, sepse pagesat e specialisteve nuk jane joshese per aftesite qe kerkohen.
• Kapacitetet vendore jane shume te pakta dhe te vleresuara shume pak, per punen e madhe qe kerkohet te kryet.
• Terheqja e specialisteve me pervoje, kerkon politika dhe skema menazheriale liberale dhe elastike, sipas nevojave te bashkise.
• Ngritja e sistemit dixhital te bazes se te dhenave, me kapacitetet e vete bashkise eshte nje sfide qe do te kerkoje shume kohe dhe shpenzime, dhe me keq eshte sepse nuk po kuptohet domosdoshmeria e saj.

PASOJAT E KRIJUARA NE SEKTORIN E SHERBIMEVE DHE MENAZHIMIN E FONDEVE PUBLIKE E TAKSAVE

Nga nje studim I detajuar, I gjendjes se sherbimeve dhe menyres se menazhimit te fondeve e taksave, mund te konstatojme me lehtesi se deri tani ka pasur vetem deshtime. Menyra e shperndarjes se fondeve, dokumentacioni tekniko-ligjor shoqerues dhe efektshmeria e tyre, kane nevoje per nje rikonceptim dhe riformulim te ri, per te arritur rezultatet e deshiruara ne perdorimin e tyre. Ne rastin e disa bashkive, ne zonat me prioritet zhvillimin rural dhe agroturizmin, ndarja ne njesi administrative, sipas ish kufijve te komunave dhe bashkive nuk eshte e pershtatshme per organizimin e skemes se sherbimeve ndaj komunitetit dhe menazhimin e territorit. Me nje sens, humori mund te themi se, kufijte e “ish kooperativave bujqesore” kane qene me te studjuar. Formimi I kufijve, te ish kooperativave bujqesore, kishte historine e tyre te formimit dhe ruante disa raporte ekonomike, sociale, pasurore e gjeografike te trashegimise se tyre. Ne disa njesi administrative, perveç territorit qe nuk ka levizur, ka levizje te perqindjes se popullsise ne raport me gjithe bashkine ne drejtimin negative, duke krijuar disbalancim ne nevojat dhe kerkesat per sherbime nga ana e tyre. Njesite e reja administrative, nuk kane asnje kompetence ne shperndarjen e fondeve dhe sherbimeve ne territorin e tyre, sepse kane vetem funksione “informuese” dhe “politike” ne periudha te veçanta. Keto njesi nuk kryejne ose menazhojne funksione tekniko-ekonomike, te cilat mund te gjenerojne te ardhura ose vlera te tjera, per te kontribuar ne permiresimin e sherbimeve ne territorin e tyre dhe punesimin ne vazhdimesi.

Perqendrimi dhe komandimi I te gjitha funksioneve te sherbimit ne qytete, qendra te bashkive, ka sjelle pasoje negative ne mireshperndarjen e tyre. Ne qendrat e bashkive ndodhet e gjithe baza materiale dhe teknike, mbeshtetese e sherbimeve. Ne zonat rurale periferike, kostoja e sherbimit eshte disa here me e larte se ne zonat prane qendres. Zgjidhja me e shkurter, ne kete rast, eshte shmangja e tyre nga planifikimi I sherbimeve, pavaresisht nga nevojat qe mund te kene dhe emergjencat e tyre. Nga ky perqendrim I sherbimeve, ne qender te bashkise, ka ndodhur nje fenomen negative, ne shperndarjen e burimeve njerezore. Te gjithe punonjesit dhe pergjegjesat, jane perqendruar ne qender, dhe bashke me drejtuesit dhe drejtoret kane krijuar nje kaste burokratesh dhe punonjesish te pamotivuar per pune dhe te pakontrolluar nga grupet e interesit dhe komuniteti, ne pergjithesi. Kontrolli I efektshmerise se punes, pergjegjesite dhe transparenca jane ne nivel shume te ulet. Punesimet ne zonat rurale jane te pamundura dhe kostoja e tansportit te fuqise punetore, nga periferia ne qender dhe anasjelltas eshte e larte. Kjo rrit shpenzimet per buxhetin e vogel te bashkise dhe te punonjesve me page minimale.

PROPOZIME PER KRIJIMIN E ZONAVE TE REJA TE SHERBIMEVE NE TERRITORIN E BASHKISE

Me qellim te krijimit te kushteve, per permiresimin e sektorit te sherbimeve, rritjes se efektivitetit te tyre dhe transparences ne komunitet, duhet te rekomandohet ndarja e re e territorit te bashkise ne zona sherbimi. Me ndihmen e qeverise dhe me projekte konkuruese, nga njesite vendore, mund te organizohen gara, mbi bazen e modeleve me te mira. Ne bashki te veçanta, mund te perdoren projekte pilot, per te konsoliduar format dhe skemat me te mira te menazhimit te zonave te reja te sherbimit.  Zonat e sherbimit do te percaktohen mbi bazen e territorit, e cila I perket nje zone ekonomike te perbashket, pasuri bujqesore e natyrore te lidhura me infrastrukturen tradicionale dhe karakteristika te perbashketa zhvillimi ne kohe historike te ndryshme. Zonat e sherbimit, do te kene nje perqindje te caktuar te popullsise te bashkise, e cila eshte e angazhuar ne aktivitete ekonomike te domosdoshme.

Qendrat e zonave te sherbimit, duhet te jene ne fshatrat me te medhenj, te cilet jane me afer zonave bujqesore e natyrore, per te drejtuar e menazhuar me mire pasurite e tyre dhe per te pasur mundesi te organizojne me mire sherbimet ekzistuese dhe te krijojne sherbime te reja, per te stimuluar investimet ne rritjen e punesimit dhe stabilizimin e popullsise, nga levizjet e detyruara nga keto zona ekonomike. Ne kete rast, deshtimi I organizimit te ketij sherbimi, nga strukturat teknike te bashkise, do te ishte fatale per zhvillimin e gjithe bashkise dhe boshatisjen e krahinave historike periferike..

Me poshte, po bejme nje pershkrim te skemes se ndertimit te strukturave teknike mbeshtetese, per kryerjen e sherbimeve ne komunitet, te cilat duhet te funksionojne ne bashki (eshte perdorur emertimi “zyre” per te evidentuar me qarte funksionin e sherbimit):

• Zyra e planifikimit te territorit.
• Zyra e kontrollit te territorit.
• Zyra e menazhimit dhe kontrollit te projekteve te investimeve publike.
• Zyra e kadastres urbane dhe bujqesore.
• Zyra e kadastres se pyjeve, kullotave dhe pasurive te tjera natyrore.
• Zyra e studimeve e projektimeve ne fushen e zhvillimit te bujqesise dhe prodhimit.
• Zyra e studimeve e projektimeve ne menazhimin e pyjeve, kullotave dhe pasurive te tjera natyrore.
• Zyra e koordinim zhvillimit per projektet me programet qeveritare dhe donatoret.
• Zyra e taksave te pasurise mbi bazen e te dhenave dixhitale te perdorimit te tokes dhe ndertesave.
• Zyra e sportelit te sherbimit online per leje ndertimi dhe sherbime te tjera.
• Zyra e menazhimit te pronave publike te bashkise.
• Zyra e projekteve dhe preventivave per te gjitha sherbimet ndaj komunitetit.
• Zyra e lidhjeve dhe transparences me komunitetin dhe grupet e interest.
• Zyra e lidhjeve me zonat ekonomike dhe te sherbimit me institucionet e tjera vendore e qendrore.

Kompleksiteti I funksioneve te strukturave teknike, sipas ndarjes se mesiperme dhe detajimi i tyre per çdo zyre, eshte nje pune jo e lehte. Ngritja e tyre mbi bazen e pervojes dhe kapaciteteve njerezore, te cilat mund te jene ne bashki, nuk eshte plotesissht e mundur.

Analiza e gjendjes se strukturave teknike dhe kapaciteteve njerezore ne bashki, rezulton jo inkurajuese per aresyet e meposhteme:

• Nga drejtuesit e meparshem, nuk ka qene prioritet ngritja e strukturave teknike te afta dhe te qendrueshme.
• Gjendja e dokumentacionit teknik dhe baza e te dhenave eshte ne nivel te ulet.
• Ndertimi I bazes se te dhenave dixhitale, kerkon shume kohe, shpenzime fillestare jo te vogla dhe specialist me pervoje.
• Mentalitetet e krijuara jane frenuese, per futjen e ideve dhe koncepteve bashkekohore ne drejtimin dhe menazhimin e bashkise.
• Kjo gjendje ka favorizuar nderhyrjet politike ne formimin e administrates se bashkise.

Nevoja e reformimit te administrates dhe modernizimit te sherbimeve, te cilat duhet te kryhen eshte nje shqetesim, I cili nuk mund te zgjidhet me mentalitetin dhe pervojen e deritanishme.

Sfidat dhe konkurenca “e eger” mes bashkive, te etura per zhvillim dhe thithje fondesh, nga te gjitha drejtimet e mundeshme, do te nxjerre nga rrjeshti para kohe, te gjitha bashkite e tjera , te cilat nuk I zoterojne keto kapacitete. Prandaj duhet te merren masa te menjehershme, per reformim te gjithanshem te strukturave teknike,  te cilat do ti paraprijne kesaj sfide. Per kete, duhet nje harmonizim i mundesive teknike per perballimin e gjendjes, nga administrata e bashkise, brenda nje kohe sa me te shkurter dhe aftesive te saj per te vendosur lidhje te drejperdrejta, me kompani te specializuara ne kryerjen e sherbimeve teknike, me teknologji te pershtateshme sipas kerkesave ligjore. Njohja me kapacitetet e ketyre kompanive dhe aftesia per te vendosur lidhje bashkepunimi, me interes reciprok, do te jete çelesi i zgjidhjes me sukses te problemeve e veshtiresive, te cilat do te jene te shumta, ne administrimin e territorit dhe permiresimin e sherbimeve.

Ne çdo rast, te specifikimit te sherbimit sipas 14 funksioneve teknike te mesiperme, do te duhet te behet analiza teknike, ekonomike e financiare e çdo zyre. Zyrat me kosto te larte per bashkine dhe pamundesi ngritje, nga mungesa e kapaciteteve teknike, mund te zevendesohen nga studio te specializuara, me kosto me te ulet deri ne 60 perqind. Kompensimi I shpenzimeve te ketyre studjove deri ne 100 perqind, do te behet ne proçese te tjera teknike te bashkepunimit, sipas rregullave te prokurimeve publike dhe parimit jep “2 te marresh 1 dhe jep 3 te marresh 2”.

Ark. Paqesor Kajmaku